Vermeer in perspectief

Vermeer, meester van het licht, meester van de kleur en meester van het perspectief. Dat laatste had onze interesse. Onze vorige les zou over perspectief gaan en dan was Vermeer een leuk voorbeeld van hoe het kan. Wat een fijne tegelvloertjes!

Helaas ging de vorige les niet door. Daarom deze keer vooraf een verkorte inleiding over perspectief: De horizon is waar de aarde overgaat in de lucht. Vaak staan dingen voor de horizon, zoals gebouwen, bomen of zelfs hele bergen. Maar de horizon is altijd – de naam zegt het al – horizontaal. Alle lijnen die op een horizontaal vlak liggen en parallel aan elkaar zijn, hebben hetzelfde verdwijnpunt. En het verdwijnpunt ligt altijd op de horizon.

Perspectief en mensen

Perspectief werkt voor alle dingen die je op een tekening ziet. Dit geldt dus ook voor bomen en mensen. Hoe verder naar achteren, hoe kleiner. Zet je ze op een rij, dan kun je lijnen over hun hoofden en langs hun voeten leggen en die komen ook op een verdwijnpunt op de horizon uit. Ja, natuurlijk! Probeer zelf maar of het ook werkt voor een lijn door knieën of navels.

Vermeers tijdgenoten

In het Prinsenhof in Delft is een tentoonstelling over de tijdgenoten van Vermeer (1632 – 1675). Het hing vol schilderijen van mensen en dingen die Vermeer hadden beïnvloed. In de 17e eeuw was het perspectief wel bekend, maar niet elke schilder was er even handig in. Tot mijn vreugde was er een hele wand over perspectief. De boodschap was: zijn tijdgenoten waren prutsers, maar Vermeer was een meester in perspectief.

Waar het vaak mis gaat is het stadsgezicht. De torens van de nieuwe en oude kerk van Delft zien er dan plat of gedraaid uit. Dat komt omdat in de zijgevel het perspectief niet of onvoldoende is gebruikt. De horizontale lijnen lopen bij zo’n hoog gebouw in perspectief behoorlijk naar beneden, maar zijn vaak bijna net zo horizontaal als de voorgevel geschilderd.

Wat ook niet klopt bij stadsgezichten: je ziet álle gebouwen alleen van de voorkant. Zo hoef je geen zijgevels te schilderen met die ingewikkelde perspectiefregels. Ik heb vandaag slechts één schets gemaakt, en daar zie je het ook. (Toen ik het schetste viel het me niet op…) Maar zelfs Vermeer doet dat een beetje in zijn Gezicht op Delft.

Vermeers perspectief

Daarom denk ik dat Vermeer het perspectief toch niet helemaal onder de knie had. Een voorbeeld uit Gezicht op Delft: Kijk naar het grote gebouw rechts van de brug. We zien hier toch een voor- en zijgevel, maar de lijnen lopen allemaal horizontaal. En zijn de figuren op de voorgrond eigenlijk niet veel te klein?

En kijk naar Het Melkmeisje. De perspectieflijnen van de glasroeden komen niet door één punt, die van de vensterbank eronder eindigt veel te hoog, en dan hebben we het nog niet over de tafel.

Vermeercentrum

Op korte afstand van het Prinsenhof ligt het Vermeercentrum. Hier hangen goede reproducties van alle 37 bekende Vermeers. Wat kon die man schilderen! Er is nog veel meer te zien, maar voor vandaag toch het leukst: een perspectiefopstelling. Je ziet het schilderij De Muziekles, met een aantal perspectieflijnen en drie verdwijnpunten op de horizon. Het verhaal gaat dat Vermeer een spijkertje in zijn schilderij sloeg op de plek van het middelste verdwijnpunt. Van daar kon hij draden spannen voor de perspectieflijnen. Op dit schilderij klopt het precies. Zou iemand hem les hebben gegeven?

Wij zijn in ieder geval ook weer bijgespijkerd. 😊